Hiệu ứng cánh bướm là gì?
Nguồn gốc ra đời
Vào khoảng thập kỷ 1960, nhờ có sự phát triển của các loại máy tính mà đã có thể cho phép con người ta thực hiện các nghiên cứu khoa học mà trước đó những tưởng không thể làm được. Lý do lúc bấy giờ của hạn chế này là bởi vì khối lượng phép tính là quá lớn.
Một trong những dự án tham vọng nhất khi ấy đó là lập ra một mô hình toán học nhằm mục đích dự báo thời tiết. Thí nghiệm này do nhà toán học và khí tượng học Edward Lorenz đảm đương phụ trách. Ông đã lập ra những 12 phương trình riêng rẽ để phân biệt thể hiện các yếu tố như nhiệt, ẩm hay áp suất và nhập dữ liệu đó vào máy tính.
Vào năm 1961, nhà toán học Lorenz đã vô tình nhập các dữ liệu đã được máy tính làm tròn để có thể tiết kiệm thời gian thí nghiệm. Chẳng hạn như các con số 0,506127 đều được Lorenz nhập vào máy là 0,506. Ông đã hoàn toàn bất ngờ khi máy tính đưa ra kết quả một dự báo hoàn toàn khác xa so với những dữ liệu gốc mặc dù giá trị làm tròn hoàn toàn không mấy đáng kể.
Hiệu ứng cánh bướm được Edward Norton Lorenz công bố năm 1969 với một câu nói vô cùng nổi tiếng “Chỉ cần một con bướm đập cánh ở Brazil có thể gây ra một cơn lốc xoáy ở Texas.”
Có vẻ đối với các bạn, câu nói này sẽ rất khó tin nhưng thực sự câu nói này có một thông điệp sâu xa hơn nữa, ý muốn nhắc nhở chúng ta rằng đôi khi, một quyết định nhỏ của chúng ta tưởng chừng như rất vô nghĩa nhưng nó lại một nguồn lực tiềm tàng có thể thay đổi cả thế giới.
Vậy, Hiệu ứng cánh bướm thực sự là gì và nó được hiểu như thế nào? Để trả lời câu hỏi này, ta cần phải lý giải nó trên hai phương diện.
Phương diện lý thuyết khoa học
Hiệu ứng cánh bướm (Butterfly effect) được Edward Norton Lorenz dùng để diễn tả khái niệm trong lý thuyết hỗn loạn. Vậy, lý thuyết hỗn loạn là gì?
Lý thuyết hỗn loạn hay còn gọi là lý thuyết hỗn mang là một lĩnh vực nghiên cứu trong lĩnh vực toán học và được ứng dụng rộng rãi trong các ngành khoa học khác như vật lý, sinh học, triết học…
Ở đây, “Hỗn loạn” hay “Hỗn mang” được hiểu theo nghĩa như là sự lộn xộn hay trạng thái mất trật tự và dường như không có tính logic hay thống nhất. Vì thế, đây là một hệ lý thiết nghiên cứu về các hệ thống động lực hay nguyên lý trật tự nhạy cảm với điều kiện ban đầu.
Trong một hệ thống động lực có sự hỗn loạn khi nó mang những tính chất khác nhau. Trong đó, có tính chất nhạy cảm với điều kiện ban đầu. Ở đây, tính chất này có thể được hiểu là hiệu ứng cánh bướm.
Hiệu ứng cánh bướm mang đến nhiều bí ẩn
Vì vậy, xét về phương diện lý thuyết khoa học đơn thuần thì hiệu ứng này thuộc tính chất nhạy cảm với điều kiện ban đầu hay nói cách khác đây là cụm từ miêu tả khái niệm độ nhạy cảm của hệ đối với điều kiện gốc trong Thuyết hỗn loạn.
Phương diện văn hóa đương đại
Với phương diện văn hóa đương đại, hiệu ứng cánh bướm cũng là một chủ đề được khai thác rất nhiều, đặc biệt là các tác phẩm điện ảnh và âm nhạc. Ở đây, hiện tượng này được dùng để miêu tả quan hệ nhân quả trong đời sống và các hiện tượng nghịch lý thời gian đang còn là một bí ẩn thú vị của con người.
Hiện tượng nghịch lý thời gian được đưa vào văn hóa đương đại thông qua các bộ phim nói về du hành thời gian hay xuyên không về quá khứ, từ đó khiến cho quá khứ đảo lộn và mất trật tự, tương lai từ đó cũng bị biến đổi và trở nên hỗn loạn.
Nguồn gốc của học thuyết hiệu ứng cánh bướm
Nhà khí tượng học và chuyên gia về lý thuyết hỗn loạn Edward Norton Lorenz là người đặt nền móng cho học thuyết Hiệu ứng cánh bướm. Năm 1972, ông đã giới thiệu trước Hiệp hội phát triển khoa học Hoa Kỳ bài diễn thuyết với tựa đề: “Tính dự đoán được: “Liệu con bướm đập cánh ở Brazil có thể gây ra cơn lốc ở Texas?”.
Năm 1961, khi Lorenz mô phỏng dự đoán về thời tiết trên máy tính, ông đã nhập số liệu là 0.506 thay vì nhập đầy đủ là 0.506127, vì vậy đã thu về kết quả dự đoán thời tiết khác xa so với dự tính ban đầu.
Từ sai lầm này, Lorenz đã nhấn mạnh về sự ràng buộc chặt chẽ của hệ vật lý đối với các điều kiện ban đầu trong bài diễn thuyết của mình.
Theo ông, một cái đập cánh của con bướm cũng có thể tạo ra sự thay đổi trong điều kiện gốc của hệ vật lý, kéo theo những thay đổi rõ rệt về thời tiết, thậm chí là tạo ra cơn lốc tại một địa điểm cách nơi con bướm đập cánh hàng vạn km.
Đồng thời, tỷ lệ động năng giữa một cái đập cánh của con bướm với cơn lốc là quá nhỏ, do đó vai trò của con bướm là không đáng kể trong những tính toán lý thuyết hỗn loạn cho hệ vật lý. Có thể hiểu, nếu một cái đập cánh của con bướm dẫn đến cơn lốc thì một cái đập cánh khác lại có thể dập tắt nó.
Ngoài ví dụ về cái đập cánh của con bướm thì còn tồn tại vô vãn hoạt động khác có động năng đáng kể hơn và có thể ảnh hưởng đến thời tiết.
Đến năm 1969, với câu nói nổi tiếng: “Chỉ cần một con bướm đập cánh ở Brazil cũng có thể tạo ra cơn lốc xoáy tại Texas”, Lorenz đã chính thức công bố phát hiện mới của mình.
Hiệu ứng cánh bướm trong khoa học
Cuối thế kỷ XX, Hiệu ứng cánh bướm chính thức trở thành một khái niệm quan trọng trong ngành khoa học mới ra đời – các hệ cơ học phi tuyến.
Vì không thể tính toán hết những thay đổi khi xuất hiện tác nhân nhỏ và ảnh hưởng của chúng đến quá trình thu thập thông tin, dự báo thời tiết vẫn chỉ là dự báo, không hoàn toàn chính xác và chắc chắn.
Điều này cho thấy từ những sai số vô cùng nhỏ có thể dẫn đến ảnh hưởng rất lớn tới kết quả thực nghiệm.
Hiệu ứng cánh bướm trong kinh doanh
Tương tự như câu chuyện cú đập cánh của một con bướm có thể là động lực thúc đẩy nhiều con bướm khác cùng đập cánh và tạo ra lốc xoáy. Sự ra đời của một thương hiệu cũng thế, nó không đơn thuần là một sự khởi đầu, mà còn là điểm tựa cho những thương hiệu khác củng cố niềm tin, tạo bước đệm phát triển.
Lấy Toyota làm một ví dụ, thương hiệu này được biết đến với những chiếc xe hơi phổ biến khắp thế giới, nhưng Sakichi Toyoda – cha đẻ của Toyota lại xuất thân từ nghề mộc. Trong một chuyến công tác tại Mỹ, Toyoda đã nhận thấy ngành công nghiệp xe hơi tại đất nước này rất phát triển, trong khi đó, Nhật Bản hoàn toàn không sở hữu một thương hiệu xe hơi nào và đang phải nhập khẩu gần 800 chiếc ô tô Ford. Lòng tự tôn dân tộc trỗi dậy, ông quyết định tự sản xuất nhưng chiếc ô tô nội địa. Thời điểm đó, không ai tin rằng Toyoda sẽ làm được, nhưng cuối cùng, ông đã làm được điều ấy.
Chân dung Sakichi Toyoda – Hiệu ứng cánh bướm là gì? (Ảnh: autodaily)
Không chỉ Toyota, Morita – cha đẻ của thương hiệu điện tử Sony cũng từng bị cười nhạo trên đất Nhật và đất Mỹ khi ông cùng người cộng sự của mình sáng lập ra thương hiệu. Bởi khi ấy, những sản phẩm “made in Japan” trong suy nghĩ của hầu hết mọi người đều có chất lượng thấp, không thể chen chân vào thị trường châu Âu hay Mỹ.
Bằng những nỗ lực và kiên trì của mình, Toyoda và Morita đã đặt nền móng cho cho ngành công nghệ Nhật Bản. Dần thay đổi tư duy của toàn cầu, khiến người dân ghi nhận những sản phẩm “made in Japan” luôn có chất lượng tốt. Có thể nói, thương hiệu Toyota hay Sony đều là những “cánh bướm” của nền kinh tế Nhật Bản, đây không chỉ là sự khởi đầu, mà còn là nền móng và bước đà cho nhiều thương hiệu khác không ngừng vươn lên.
Hiệu ứng cánh bướm trong cuộc sống
Qua lăng kính của quan hệ nhân quả, hiệu ứng cánh bướm được diễn giải có phần tương đồng với quan niệm “gieo nhân nào gặp quả nấy”.
Cụ thể như trong cuộc sống, khi bạn làm việc tốt thì dù đấy là việc to hay nhỏ cũng sẽ mang đến những điều tốt đẹp cho người khác hoặc nhiều người khác.
Trong dân gian cũng có nhiều câu tục ngữ phù hợp với hiện tượng này như: “sai một li, đi một dặm” hay “một đốm lửa có thể đốt cháy cả cánh đồng”. Chúng đều ám chỉ một thay đổi nhỏ của điều kiện ban đầu sẽ dẫn đến sự thay đổi lớn.
Bài học cho con người từ hiệu ứng cánh bướm
Hiệu ứng cánh bướm chú trọng đến tư tưởng và sự tương quan của hành động, lời nói, tư tưởng, nó biểu hiện định luật toàn cầu “Vạn vật đồng nhất thể”.
Nhiều người thường có xu hướng tự ti về bản thân, về khả năng của mình, và họ cũng không tin rằng mình có khả năng thay đổi hay tác động đến thế giới.
Tuy nhiên, mọi thứ đều có thể xảy ra, thế giới chúng ta đang sống có sự thống nhất và ràng buộc lẫn nhau, vì vậy mọi hành động dù là nhỏ nhặt cũng góp phần thay đổi thế giới này.
Bài học từ Hiệu ứng cánh bướm chính là không nên xem thường những chi tiết nhỏ hoặc các sự vật, hiện tượng nhỏ. Những điều nhỏ bé này đều nằm trong một thể thống nhất của tự nhiên. Và sự thay đổi nhỏ bé cũng có thể tạo ra những biến động lớn trên thế giới quanh ta.
Bài học từ hiệu ứng cánh bướm của người Việt (Ảnh: Soha)
Những việc chúng ta đang làm, dù là hành động lớn hay nhỏ đều không hề vô nghĩa, nó luôn tồn tại một ý nghĩa nào đó và trực tiếp góp một phần nhỏ vào sự dịch chuyển chung của toàn xã hội.
Hiệu Ứng Cánh Bướm ảnh hưởng như thế nào đến thời tiết
Một điều không thể phủ nhận đó là, hiệu ứng cánh bướm được phát hiện ra thông qua một nghiên cứu về thời tiết của Edward Norton Lorenz. Mặc khác, Edward Norton Lorenz là một nhà khí tượng học và là một chuyên gia về lý thuyết hỗn loạn.
Trong các nghiên cứu mô phỏng về thời tiết của ông, Lorenz tình cờ phát hiện ra chỉ một thay đổi nhỏ có sự nhạy cảm đối với điều kiện ban đầu của mọi hiện tượng, điều đó tuy nhỏ nhưng có thể dẫn tới những hệ quả khác nhau.
Qua đó, ông dùng hình ảnh con bướm đập cánh tuy nhỏ bé nhưng hoàn toàn có thể gây ra những thay đổi trong điều kiện ban đầu, dẫn đến kết quả là những thay đổi cực kỳ lớn về thời tiết.
Theo Open Mind, tỷ lệ động năng khi một con bươm bướm đập cánh bay với động năng của một cơn lốc là có tỷ lệ vô cùng nhỏ, vì thế, không thể nói rằng khi con bướm đập cánh bay thì nó sẽ tác động trực tiếp tới cơn lốc nào đó.
Hiệu ứng cánh bướm có ảnh hưởng đến thời tiết
Tuy nhiên, theo nguyên lý của thuyết hỗn loạn, thời tiết là kết quả từ hàng triệu những yếu tố có liên hệ với nhau bao gồm các hiện tượng vật lý, các nguồn lực, quỹ đạo trái đất hay các hành tinh…trong đó một cái đập cánh của con bướm cũng có thể là sự khởi đầu cho hàng loạt biến đổi của các yếu tố làm biến đổi thời tiết như cường độ, thời gian, không gian cũng như động năng.
Những ví dụ thực tế nổi tiếng về hiệu ứng cánh bướm
Trên thực tế, hiệu ứng cánh bướm cũng đã xuất hiện trong các sự kiện làm thay đổi thế giới của chúng ta. Và hơn hết, các sự kiện ấy đều bắt nguồn từ những nguồn động lực rất nhỏ, không đáng nói đến hằng ngày.
“Hung thủ” gây ra cuộc chiến Iraq là ai?
Khi nhắc đến cuộc chiến tranh tại Iraq thì không ai là không biết, mặc dù nó chỉ xảy ra tại các nước Trung Đông và đặc biệt là Iraq nhưng đó cũng là cuộc chiến ảnh hưởng rất nhiều đối với thế giới.
Thực chất, mọi người đều biết rằng Saddam Hussein là người khơi mào cuộc chiến tranh tại Iraq nhưng thật sự dưới góc nhìn của hiệu ứng cánh bướm thì nguyên nhân gây ra cuộc chiến tranh Iraq bắt đầu từ một cậu bé người Cuba trên một chiếc thuyền vượt biên sang Mỹ.
Và thật tình cờ khi Elian Gonzalez cũng có mặt trên chiếc thuyền cùng với cậu bé ấy. Và nhờ có đứa bé mà George Bush mới thắng cử tại Florida. Tuy vậy, vì bất mãn trong một cuộc chiến quốc tế về quyền nuôi con mà hầu như tất cả những người Mỹ gốc Cuba đã chọn bỏ phiếu cho Đảng Cộng Hòa. Có thể nói, hiện tượng con bướm đập cánh trong hiệu ứng cánh bướm chính là đứa bé người Cuba này.
Nói cách khác, nếu Elian Gonzalez không có mặt trên chiếc thuyền ngày hôm đó thì một người khác đã trở thành Tổng thống. Và khi đó, ắt hẳn thế giới sẽ khác đi dù ít thì nhiều cũng như cuộc chiến vô nghĩa tại Iraq cũng không trở nên quá nghiêm trọng như những gì đã xảy ra ở đây.
Tài xế đi nhầm đường dẫn đến Thế chiến Thứ nhất
Ngày 28/6/1914, kế hoạch ám sát thái tử nước Áo – Archduke Franz Ferdinand của nhóm khủng bố Black hand đã không thành công. Một quả lựu đạn ném vào xe của Thái tử trong chuyến thăm đã bị trượt, rơi ra phát nổ khiến hai tùy tùng bị thương.
Lẽ ra, Thái tử nên quay về khách sạn nhưng ông nhất định đến thăm người tùy tùng cấp cứu trong bệnh viện. Tuy nhiên tài xế của ông, do không quen lộ trình đã rẽ nhầm đường và gặp ngay đúng Gavrilo Princip, một trong những kẻ tham gia vụ mưu sát hụt trước đó, đang ngồi ở quán cà phê bên đường. Ngay lập tức, Princip rút súng bắn thẳng Thái tử Franz Ferdinand. Vụ ám sát đã châm ngòi cho Thế chiến Thứ nhất.
Người ta cho rằng, chung quy là do tài xế sơ sểnh nhầm đường nên đã dẫn đến vụ ám sát Thái tử nước Áo. Hệ quả là đế quốc Áo-Hung tuyên chiến với Serbian, dẫn tới việc Đức tuyên chiến với Nga, lôi kéo Bỉ, Pháp và Anh tuyên chiến với Đức.
Sự ra đời của chủ nghĩa khủng bố hiện đại
Thế giới hiện nay đang rất đau đầu với một tổ chức mới mang tên Chủ nghĩa khủng bố hiện đại. Thế nhưng đâu ai biết rằng, tổ chức này ra đời bắt nguồn từ một hiệu ứng cánh bướm là cái chết của một chú chó nhỏ bé.
Đó là vào năm 1933, Charles Hazard lúc này là một ủy viên trong hồi động bang Texas. Khi đó, ông bực bội với một chú chú của nhà hàng xóm vì nó hay đi vệ sinh bậy trong vườn nhà ông. Vì thế mà ông lên thủ đoạn để giết chết con chó.
Và thật không may chú chó ấy của Charlie Wilson. Lúc đó Charlie Wilson chỉ là một cậu bé 13 tuổi. Lúc đó, Hazard cũng sắp tái đắc cử nhưng vì Wilson đã đi đến từng nhà để kể cho họ nghe về những gì ông ấy làm với chú chó của mình. Vì thế mà kêu gọi một lượng người cho phiếu chống lại Charlie Hazard.
Khi lớn lên, Charlie Wilson trở thành một đại biểu Quốc Hội và cũng là một người thuyết phục được người Mỹ giúp đỡ Afghanistan khi Chiến tranh giữa Afghanistan và Liên Xô diễn diễn ra. Từ đó mà thay đổi toàn bộ thế cục trận chiến
Từ đó mà phong trào Mujahideen của Afghanistan đã chiến thắng. Taliban và Al-Qaeda hình thành. Cũng nhờ đó mà Osama bin Laden cảm thấy đúng thời điểm để có thể tiến hành các cuộc khủng bố trên diện rộng. Cuối cùng thì nhờ có hiệu ứng là cái chết của một chú chó mà chủ nghĩa khủng bố ra đời.
Sự ra đời của Vật lý lượng tử hiện đại đã bác bỏ Hiệu Ứng Cánh Bướm
Những nghiên cứu gần đây về khoa học vật lý lượng tử đã cho biết Hiệu ứng cánh bướm không hoàn toàn đúng và biện chứng trong cuộc sống này.
Để chứng minh điều đó, các nhà khoa học đã thực hiện thí nghiệm đưa một quantum bit (Quantum bit được hiểu như là đối tượng dùng để truyền tải thông tin trên nền tảng lý thuyết thông tin lượng tử) về quá khứ để xem xét về vấn đề nghịch lý thời gian trong hiệu ứng cánh bướm. Kết quả cho thấy rằng “thực tế đã tự chữa lành” khi quá khứ bị thay đổi sẽ không có sự phân nhánh nghiêm trọng nào liên quan đến việc thay đổi thực tại này.
Cụ thể thì các nhà nghiên cứu đã sử dụng một bộ xử lý lượng tử IBM-Q với các cổng lượng tử nhằm mô phỏng nguyên nhân và các kết quả ngược – xuôi. Hệ thống máy tính và bộ xử lý tiêu chuẩn thì được sử dụng khái niệm ‘bit’ trong chip của chúng. Chúng được tồn tại ở hai vị trí – đó là ‘bật’ hoặc ‘tắt’. Đây chính là cấu trúc của nhị phân trong khoa học. Còn đối với máy tính lượng tử thì sử dụng ‘qubit’ chứ không phải dùng bit, nhờ đó mà các nhà khoa học có thể bật và tắt đồng thời, cũng như là ở khoảng đâu đó ở giữa bật và tắt.
Theo mô phỏng, họ đã gửi một kết quả qubit ngược thời gian. Một hoặc một nhóm đối tượng trong quá khứ sẽ thực hiện nhiệm vụ đo lường qubit, làm xáo trộn nó lên và thay đổi mối tương quan về lượng tử của nó. Điều này xảy ra bởi vì sự tiếp xúc nhẹ giữa một nguyên tử để thể hiện hành vi lượng tử và bên cạnh đó là một nguyên tử khác. Nó sẽ ngay lập tức di chuyển nguyên tử thành phần ra khỏi trạng thái lượng tử của nó.
Mô phỏng ấy sau đó đã được chạy về phía trước, nhằm mục đích đưa qubit đến hiện tại. Các nhà khoa học lúc ấy đã nhận thấy rằng, thay vì thông tin đó không thể phục hồi được do sự cố trong quá khứ đối với hành động tương tự như việc con bướm vỗ cánh thì nó lại được bảo vệ khỏi sự thay đổi. Hay ta cũng có thể nói, thực tế đã chủ động “tự chữa lành” sự cố lượng tử này.
Các nhà khoa học nhận định rằng, thực tế lý thuyết hỗn loạn trong vật lý cổ điển là lý thuyết hỗn loạn trong vật lý lượng tử hiện đại phải hiểu theo 2 cách khác nhau. Tuy nhiên, điều này vẫn chưa là chứng minh chắc chắn rằng hiện tượng này là sai. Vì thế mà việc nghiên cứu vẫn chưa dừng lại tại đây.
Hiệu ứng cánh bướm là một hiện tượng khoa học thú vị, biểu thị cho ý niệm mọi sự vật đều nằm trong một thể thống nhất, mỗi hành động lại có sự tương tác, ảnh hưởng nhất định đến môi trường xung quanh. Chính vì thế mà việc hiểu rõ thêm về hiện tượng này là điều cần thiết.
Nguồn bài viết: Tổng hợp và cập nhật từ các nguồn Website uy tín trên Google
- https://wheyshop.vn/hieu-ung-canh-buom-la-gi.html#ftoc-heading-5
- https://elipsport.vn/tin-tuc/hieu-ung-canh-buom-tac-dong-nhu-the-nao-den-con-nguoi_5084.html
- https://marketingai.vn/hieu-ung-canh-buom-la-gi/#ftoc-heading-2a
